Η Οχτωβριανή Επανάσταση δεν ήταν απλώς μια αλλαγή πολιτικής εξουσίας. Ηταν μια βαθύτατα κοινωνικο-οικονομική ανατροπή, που άλλαξε το συσχετισμό υπέρ της εργατικής τάξης δραματικά, άλλαξε όλον τον κόσμο. Οι σημαντικότερες αλλαγές αφορούν:

  • Τη σταδιακή απαλλαγή της εργατικής τάξης και της μεγάλης μάζας των αγροτών από την εξαθλίωση που τους είχε καταδικάσει το τσαρικό καθεστώς (αναδιανομή γης, αυξήσεις μισθών σε συνδυασμό με τη σταθερότητα των τιμών, εξάλειψη ανεργίας, μείωση εργάσιμου χρόνου, κοινωνική πρόνοια, παιδεία και υγεία, πρόοδος στη πρόβλημα της λαϊκής στέγης, βιομηχανική και επιστημονική ανάπτυξη της ΕΣΣΔ και έξοδος από την καθυστέρηση).
  • Μεταβίβασε στα χέρια των εργαζομενων μαζών τους όλα τα βασικά μέσα παραγωγής (επιχειρήσεις, τράπεζες, σιδηρόδρομοι, γη, κλπ).
  • Εξάλειψε την εθνική καταπίεση, που υπόφερε ο μισός πληθυσμός της τσαρικής Ρωσίας.
  • Εβγαλε τη χώρα από τον Α` Παγκόσμιο Πόλεμο.
  • Άλλαξε θεαματικά τη θέση της γυναίκας.

Η νεαρή σοβιετική εξουσία κληρονόμησε από το παλιό καθεστώς ένα πολύ χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης της οικονομίας και του πολιτισμού και τα 7 χρόνια πολέμου – στις αρχές Α` παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού και κατόπιν της ιμπεριαλιστικής επέμβασης στη Σοβιετική Ρωσία και του εμφυλίου – έριξαν την οικονομία πολύ πίσω. Η βιομηχανική παραγωγή το 1920 ήταν 350% μειωμένη σε σχέση με το 1913.

Εκτός από την οικονομία βαρύτατο ήταν και το τίμημα που πλήρωσε ολόκληρη η ρωσική κοινωνία. Οι νεκροί από την πείνα την περίοδο 1913-1922 εκτιμώνται σε 5-8 εκατομμύρια, ενώ 22 εκατ. κρούσματα τύφου είχαν εμφανιστεί. Ο πληθυσμός της σοβιετικής ένωσης (με τα σύνορα του 1923) μειώθηκε κατά 12,5 εκατ. κατοίκους. Με βάση τα παραπάνω δεν ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι «η Ρωσία του ’22 ήταν ότι το Μπαγκλαντές του ’72»[i].

Ιμπεριαλιστική επέμβαση και πολεμικός κομμουνισμός

Το νεαρό σοβιετικό κράτος ήταν περικυκλωμένο από εχθρικά καπιταλιστικά κράτη. Οι εχθροί του προσπαθούσαν να αξιοποιήσουν και να χρησιμοποιήσουν και την παραμικρή δυνατότητα και χαραμάδα, για να υπονομεύσουν, να εξασθενίσουν και να συντρίψουν το πρώτο κράτος των εργατών και αγροτών στον κόσμο. Αμέσως μετά την οδυνηρή έξοδο από το σφαγείο του Α’ παγκοσμίου η νεαρή σοβιετική εξουσία αντιμετωπίζει την ιμπεριαλιστική επέμβαση 10 χωρών στα δυτικά, νοτιοδυτικά και ανατολικά σύνορα της. Οι ιμπεριαλιστικές χώρες αμέσως έρχονται σε συνεννόηση με τα απομεινάρια του τσαρικού καθεστώτος στις μεγάλες πόλεις, ενώ στην ύπαιθρο οι κουλάκοι συσπειρώνονται με τους «λευκούς» ενάντια στην νέα εξουσία.

Τα κράτη της κεντρικής Ευρώπης αποσύρουν τις πρεσβείες τους σε μία προσπάθεια και διπλωματικής απομόνωσης του νέου καθεστώτος. Η ρώσικη κοινωνία βρίσκεται σε συνθήκες συνεχούς πολέμου για σχεδόν 7 χρόνια (1914-1921).

Παρά τα σημαντικά πρώτα διατάγματα της σοβιετικής εξουσίας (Δεκέμβρης 17, Σύνταγμα του 18) η πολιτική του κράτους είναι να κρατηθεί και να κυριαρχήσει σε όλη την αχανή χώρα η εξουσία των εργατών. Τα πάντα υποτάσσονται σε αυτό το σχέδιο. Οι αγρότες πρέπει να παράγουν για να θρέφονται οι πόλεις, οι εργάτες πρέπει να δουλεύουν για να ανασυγκροτηθεί η βιομηχανία, οι στρατιώτες να πολεμούν για να αποκρουστούν οι εισβολείς. Ο τρόπος διεύθυνσης και του κράτους και του κόμματος είναι αντίστοιχος με αυτόν που επιλέγεται σε καιρούς πολέμου. Η περίοδος αυτή ονομάστηκε «πολεμικός κομμουνισμός» και χαρακτηρίστηκε από προοδευτικές νομοθεσίες και διατάγματα σε πρώτη φάση που όμως λίγα εφαρμόστηκαν προκειμένου να σωθεί η χώρα από την λευκή τρομοκρατία και την ιμπεριαλιστική επίθεση. Η περίοδος αυτή χρονικά εκτείνεται μέχρι το 1921 (όπου οι μπολσεβίκοι εξαγγέλλουν την ΝΕΠ) και κλείνει την πρώτη περίοδο του σοβιετικού καθεστώτος.

ΝΕΠ (Νέα οικονομική πολιτική). Κρατικός καπιταλισμός το τελευταίο στάδιο πριν το σοσιαλισμό

Η σοβιετική εξουσία είναι υποχρεωμένη να πάρει σημαντικές αποφάσεις για την προσπάθεια ανοικοδόμησης της χώρας. Ο Λένιν εισηγείται την ΝΕΠ σε μία προσπάθεια να δημιουργηθεί «η οικονομική βάση για τον σοσιαλισμό που δεν υφίσταται ακόμα»[ii]. Σημαντικές αλλά αναγκαίες «παραχωρήσεις» έγιναν προκειμένου να επανεκκινήσει η οικονομία:

α. επιτράπηκαν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις με έως 10 εργαζόμενους εάν διέθεταν μηχανολογικό εξοπλισμό ή 20 εργαζόμενους χωρίς μηχανολογικό εξοπλισμό.

β. επετράπη η ατομική ιδιοκτησία στον αγροτικό τομέα.

γ. σταμάτησε η παραχώρηση μέρους της σοδειάς των αγροτών προς το κράτος, επιτρέποντας τους να κρατούν και να εμπορεύονται τα προϊόντα τους όπως νομίζουν και να αποδίδουν φόρο. Αυτό αποτέλεσε κίνητρο και η παραγωγή αυξήθηκε κατά 40% μετά την ξηρασία του ’21 και την πείνα του ’22.

δ. κάποιες ιδιωτικές επενδύσεις επιτράπηκαν με σκοπό να χρηματοδοτηθούν βιομηχανικά και αναπτυξιακά έργα με ξένο συνάλλαγμα και τεχνογνωσία.

Οι μεταρρυθμίσεις της ΝΕΠ συνέδεσαν την εργασία με την παραγωγικότητα δίνοντας κίνητρα για την μείωση του κόστους και την αύξηση της εργασίας των εργατών και των αγροτών. Προσπαθώντας να καλύψει το κενό «τεχνογνωσίας» η κυβέρνηση προσέλαβε μηχανικούς, λογιστές, ειδικούς της βιομηχανίας, διοικητές εργοστασίων, μηχανικούς σιδηροδρόμων κλπ για να συμβάλλουν στην ανοικοδόμηση. Ο Λένιν θεωρούσε αναγκαία μία περίοδο όπου έπρεπε «να καθίσουμε στα θρανία του κρατικού καπιταλισμού των Γερμανών και να επισπεύσουμε την μεταφύτευση των δυτικών ηθών στην βάρβαρη Ρωσία»[iii] ενώ διαβεβαίωνε ότι δεν πρέπει να «φοβόμαστε τον καπιταλισμό εμείς που κατέχουμε τις φάμπρικες, τα εργοστάσια, τα μεταφορικά μέσα και το εξωτερικό εμπόριο»[iv] ενώ εκτιμούσε ότι μία περίοδος 20 χρόνων μπορεί να απαιτούνταν για να αποδώσει η ΝΕΠ.

Αυτές οι παραχωρήσεις δημιούργησαν μία μικτή οικονομία όπου συνυπήρχαν η ελεύθερη αγορά και ο καπιταλισμός με τον κρατικό έλεγχο.

Η ανάπτυξη της Σοβιετικής Ένωσης

Στη χώρα των Σοβιέτ η σοσιαλιστική οικοδόμηση άρχισε μέσα σε συνθήκες μεγάλης καθυστέρησης, όπου το επίπεδο της οικονομίας της ήταν πάρα πολύ χαμηλά. Η τσαρική Ρωσία υστερούσε οικονομικά από τις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες 50-100 χρόνια. Η βιομηχανική παραγωγή σε σχέση με τις ΗΠΑ το 1913, αποτελούσε το 1/8. Αυτό έδωσε το δικαίωμα στον Λένιν να γράψει για την προεπαναστατική Ρωσία ότι: «Παραμένει μια απίστευτα, πρωτάκουστα καθυστερημένη χώρα, φτωχή και μισοβάρβαρη, εφοδιασμένη με σύγχρονα μέσα παραγωγής τέσσερις φορές λιγότερο από την Αγγλία, πέντε φορές λιγότερο από τη Γερμανία, δέκα φορές από την Αμερική».

Τα κύρια μέσα, οι βασικοί μοχλοί για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της οικονομίας, ήταν η κοινωνικοποίηση των βασικών μέσων παραγωγής, η εκβιομηχάνιση της οικονομίας, η συνεταιριστικοποίηση της αγροτικής οικονομίας και η διαμόρφωση στη χώρα, για πρώτη φορά στον κόσμο, του συστήματος της σχεδιομετρικής διεύθυνσης της οικονομίας. Ολα αυτά αποτελούσαν ισχυρό μοχλό για τη γρήγορη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και την άνοδο της παραγωγής.

Τα αποτελέσματα της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της ΕΣΣΔ αποδείχνουν πειστικά τη μεγάλη δημιουργική δύναμη του σοσιαλισμού.

Για παράδειγμα, αν παρακολουθήσουμε ενδεικτικά την αύξηση του εθνικού εισοδήματος από το 1918 και μετά, μπορούμε να καταλάβουμε τη δημιουργική δύναμη του σοσιαλισμού. (Οι τιμές δίνονται σε δισεκατομμύρια ρούβλια, σε σταθερές τιμές του 1983). Στην πρώτη πενταετία (1918-1923) το εθνικό εισόδημα με σταθερές τιμές του 1983 ανέρχονταν σε 10 δισ. ρούβλια. Στο δεύτερο πεντάχρονο πλάνο 1933-1937 (είχαν ήδη καθιερωθεί τα πεντάχρονα πλάνα από το 1929), έφτασε στα 100 δισ. ρούβλια.

Επιτυχία της σοσιαλιστικής οικονομίας ήταν η διατήρηση σταθερών τιμών στα βασικά είδη κατανάλωσης για μακρό χρονικό διάστημα. Στην ΕΣΣΔ, παραδείγματος χάρη, το ψωμί, το κρέας, η ζάχαρη, το γάλα, οι πατάτες και μια σειρά άλλα είδη τροφίμων πωλούνταν στα κρατικά καταστήματα στην ίδια τιμή που ίσχυε πάνω από 10 χρόνια. Περισσότερο από 30 χρόνια, δεν είχαν αλλάξει οι τιμές των εισιτηρίων στο μετρό, στα τραμ, στα τρόλεϊ (διατηρήθηκε στα 3-5 καπίκια), η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος (2-4 καπίκια για ένα κιλοβάτ), και του αερίου (16 καπίκια κατ’ άτομο της οικογένειας του καταναλωτή το μήνα). Τα νοίκια των σπιτιών, που μαζί με τα κοινόχρηστα (ηλεκτρικό, αέριο, θέρμανση, νερό) δεν ξεπερνούσαν κατά μέσο όρο το ποσοστό 4-5% του οικογενειακού προϋπολογισμού, δεν είχαν αλλάξει από το 1928.

Σοσιαλισμός = εξουσία των σοβιέτ + εξηλεκτρισμός

Το 1928 ο Στάλιν εξαγγέλλει το τέλος της ΝΕΠ και την εφαρμογή των 5χρονων πλάνων ανάπτυξης. Θεωρεί ότι πρέπει «να πάψει να εξαρτάται η οικονομία από μία καλή ή κακή σοδειά»[v] και πως όρος για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην Ρωσία (την στιγμή που δεν φαίνεται να ανοίγει δρόμος για την επανάσταση σε άλλα σημεία του πλανήτη και ο λαός είναι εξαντλημένος από τις συνεχείς πολεμικές αναμετρήσεις) είναι η ανάπτυξη της βιομηχανίας και το άμεσο προχώρημα της κολλεκτιβίστικης αγροτικής παραγωγής. Οι στόχοι του πρώτου 5χρονου πλάνου καλύφθηκαν σε 4 χρόνια και προκάλεσαν το ενδιαφέρον ολόκληρου του πλανήτη. Την ίδια περίοδο ο δυτικός κόσμος βυθιζόταν στην βαθύτερη του κρίση μέχρι τότε με τεράστια καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων και δημιουργώντας στρατιές ανέργων και εξαθλιωμένων.

Εκβιομηχάνιση

α. δεκατρία χρόνια μετά την οκτωβριανή επανάσταση στην Σοβιετική Ένωση εξαλείφθηκε η ανεργία την στιγμή που το 1932 στις ΗΠΑ υπήρχαν 11 εκατομμύρια άνεργοι και στη Γερμανία 5,5 εκατομμύρια.

β. Το 1932 η βιομηχανική παραγωγή της ΣΕ ήταν 3 φορές μεγαλύτερη από ότι πριν τον πόλεμο και 2 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με το 1928 ενώ η βιομηχανική παραγωγή των ΗΠΑ ήταν στο 84% σε σχέση με πριν τον πόλεμο, της Αγγλίας 75% και της Γερμανίας 62%.

γ. Το ΑΕΠ αυξήθηκε από 35δις ρούβλια το 1930 σε 50δις ρούβλια το 1933.

δ. Ο αριθμός των εργατών διπλασιάστηκε το 1932 σε σχέση με το 1928.

ε. Ο μισθός των εργατών αυξήθηκε κατά 67% το 1932 σε σχέση με το 1928.

στ. Το ταμείο κοινωνικών ασφαλίσεων αυξήθηκε 292% στα ίδια χρόνια.

ζ. νομοθετήθηκε η 7ωρη εργασία στην βιομηχανία.

η. ο πληθυσμός αυξήθηκε από 160,5 εκατ. (1930) σε 168 εκατ. (1933).

θ. την περίοδο 1929-1932 βγήκαν από σχολές μαθητείας των εργοστασίων 800 χιλ. ειδικευμένοι εργάτες και 180 χιλ. μηχανικοί από Πολυτεχνικές σχολές.

Τα αποτελέσματα ήταν το 1932 η ΣΕ να διαθέτει:

  1. Σιδηροβιομηχανία
  2. Αυτοκινητοβιομηχανία
  3. Βιομηχανία Τρακτέρ
  4. Βιομηχανία κατασκευής εργαλειομηχανών
  5. Βιομηχανία αεροπλάνων
  6. Χημική βιομηχανία

Το 1933 η βιομηχανική παραγωγή ήταν το 70% της λαϊκής οικονομίας και η βαριά βιομηχανία ήταν το 58% της συνολικής βιομηχανίας.

Κολλεκτιβοποίηση

Την περίοδο 1928-1933 εντάθηκε η κολλεκτιβοποίηση της παραγωγής στην ύπαιθρο. Ο αριθμός των κολχόζ αυξήθηκε από 57 χιλ. σε 225 χιλ. ενώ το ποσοστό της κολλεκτιβοποίησης των αγροτικών νοικοκυριών αυξήθηκε από 3,9% σε 65%. Το 1933 15,2 εκατ. νοικοκυριά ανήκαν σε κολχόζ. Παράλληλα μηχανοποιήθηκε η αγροτική παραγωγή. Ενδεικτική είναι η αύξηση του ποσοστού των τρακτέρ από 12 χιλ το 1929 σε 205 χιλ το 1933. Πολύ μεγάλη ήταν η βοήθεια του κόμματος σε αυτή την προσπάθεια: 23 χιλ. κομμουνιστές στάλθηκαν από την ΚΕ για την ενίσχυση της αγροτικής οικονομίας ενώ 111 χιλ τεχνικά στελέχη αποτελούμενα από μηχανικούς, τεχνικούς και γεωπόνους στάλθηκαν επίσης στην ύπαιθρο.

Αντιμετωπίζοντας το καπιταλισμό

Τα οικονομικά εργαλεία που «κληρονόμησε» το νέο καθεστώς μετά την επανάσταση πέρασαν στα χέρια του κράτους. Όλες οι τράπεζες εθνικοποιήθηκαν. Όλες οι τραπεζικές πράξεις έγιναν μονοπώλιο του κράτους. Όλες οι ανώνυμες εταιρίες των τραπεζών θα υπάγονται από εδώ και στο εξής στην κρατική τράπεζα. Ακυρώθηκαν όλα τα πριν τον Νοέμβρη του 1917 δάνεια ενώ εθνικοποιήθηκαν από τις πρώτες ημέρες (Νοέμβρης 1917) όλες οι μεγάλες εταιρίες (Ηλεκτρική εταιρία, εργοστάσιο Πουτίλοφ, σιδηρόδρική εταιρία).

Το δικαίωμα στην εργασία

Ο σοσιαλισμός εξασφάλισε πρωτόφαντα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα και πολιτικές ελευθερίες, που κατοχυρώθηκαν στο Σύνταγμα της ΕΣΣΔ. Ένα από τα βασικά και στοιχειώδη κοινωνικά δικαιώματα των ανθρώπων της σοσιαλιστικής κοινωνίας ήταν το δικαίωμα στην εργασία.

Το δικαίωμα στην εργασία δε διακηρυσσόταν μόνο από το Σύνταγμα, αλλά και εξασφαλιζόταν στην πράξη. Δηλαδή, στο σοσιαλισμό στον κάθε άνθρωπο ήταν εγγυημένη, πρώτο, η δουλειά ανάλογα με την ειδικότητά του και, δεύτερο, η ίση αμοιβή για ίση εργασία, ανεξάρτητα από το χρώμα της επιδερμίδας του, το σχήμα των ματιών του ή την ηλικία του. Από τα πρώτα διατάγματα της σοβιετικής εξουσίας που ενσωματώθηκε και στο Σύνταγμα του 1918 ήταν ο εργατικός έλεγχος στα εργοστάσια και οι αποφάσεις των εργατών ήταν υποχρεωτικές για τους ιδιοκτήτες (την περίοδο της ΝΕΠ).

Κατοχυρώθηκε το δικαίωμα στη μόρφωση, στην υγεία και την πρόνοια, ενώ έγιναν άλματα στον πολιτισμό.

Δημόσια καθολική κοινωνική ασφάλιση

Σημαντικά ήταν τα επιτεύγματα και στον τομέα της παροχής δωρεάν ιατρικής και νοσοκομειακής περίθαλψης σε όλους τους εργαζόμενους. Η Κοινωνική Ασφάλιση, προεπαναστατικά στη Ρωσία κάλυπτε μόνο 2 από τα 11 εκατομμύρια των ατόμων της μισθωτής εργασίας. Οι βασικές συνδρομές, μάλιστα, στο Ταμείο των κοινωνικών ασφαλίσεων γίνονταν από τους ίδιους τους εργάτες (κατά τα 3/5).

Aμέσως μετά τη νίκη της Μεγάλης Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης το 1917 δημοσιεύτηκε κυβερνητική ανακοίνωση για τις κοινωνικές ασφαλίσεις, στην οποία τονιζόταν: «Το προλεταριάτο της Ρωσίας έβαλε στη σημαία του την πλήρη κοινωνική ασφάλιση των μισθωτών εργατών, καθώς και της φτωχολογιάς της πόλης και του χωριού». Η θέση αυτή ενσωματώθηκε και στο Σύνταγμα της ΕΣΣΔ. Στο άρθρο 120 αναφέρεται ότι: «Οι πολίτες της ΕΣΣΔ έχουν το δικαίωμα για υλική εξασφάλιση στα γηρατειά, καθώς και σε περίπτωση αρρώστιας και απώλεια της ικανότητας για εργασία».

Οι θεμελιακές αρχές του σοβιετικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης ήταν:

  1. Στη Σοβιετική Ενωση είχε δημιουργηθεί ένα ενιαίο σύστημα συνταξιοδότησης, που αγκάλιαζε όλους τους εργαζόμενους της σωματικής και πνευματικής εργασίας, καθώς και τις οικογένειές τους. Το σύστημα αυτό χαρακτηριζόταν με το ότι τα κριτήρια και οι όροι για τον καθορισμό της σύνταξης ήταν κοινά για όλους.

Σημαντική ιδιομορφία του συστήματος αυτού ήταν το χαμηλό όριο ηλικίας για τη συνταξιοδότηση: στα 55 χρόνια για τις γυναίκες και 60 για τους άνδρες. Για να βγει σε σύνταξη, ο άνδρας έπρεπε να είχε δουλέψει 25 χρόνια και η γυναίκα 20 χρόνια. Οσοι τυχόν δε συμπλήρωναν αυτές τις προϋποθέσεις, απλώς έπαιρναν αναλογικά μικρότερες συντάξεις. Για όσους δούλευαν σε επιχειρήσεις με πιο δύσκολες συνθήκες εργασίας (ανθρακωρύχοι, μεταλλουργοί κλπ), η συντάξιμη ηλικία ήταν κατά 5 ή ακόμα και 10 χρόνια μικρότερη.

  1. Οι εργαζόμενοι ήταν απαλλαγμένοι από την καταβολή εισφορών στα ταμεία των κοινωνικών ασφαλίσεων. Η χρηματοδότηση των συντάξεων γινόταν από το κράτος και από τις καταβολές ασφαλιστικών εισφορών των επιχειρήσεων και των ιδρυμάτων.
  2. Η χορήγηση κοινωνικής ασφάλισης γινόταν για όλες τις αναγκαίες περιπτώσεις με βάση το νόμο, που περιλάμβανε την αρρώστια, τα γηρατειά, την αναπηρία, την απώλεια του προστάτη της οικογένειας κλπ.

Η αντιμετώπιση της λαϊκής κατοικίας

Η σοβιετική εξουσία κληρονόμησε από την προεπαναστατική Ρωσία μια πραγματικά άθλια κατάσταση. Από τα 180 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα κατοικήσιμης επιφάνειας στις πόλεις, τα 80% ήταν μονώροφες παράγκες χωρίς στοιχειώδεις ανέσεις και κατοικούνταν από εργάτες. Από τα σπίτια μόνο το 9% είχαν εγκατάσταση νερού, 2% υπονόμους, 1% κεντρική θέρμανση και 5% ηλεκτρικό ρεύμα.

Η Ρωσία ξεπερνούσε όλα τα ρεκόρ στην Ευρώπη, έχοντας ένα μέσο όρο κατοικήσιμης επιφάνειας 2-2,5 τ.μ. κατ’ άτομο στις εργατικές συνοικίες. Το Παρίσι είχε 270 ενοίκους σε 100 διαμερίσματα, το Βερολίνο και η Βιέννη περίπου 400, η Μόσχα 800 και η Πετρούπολη 900. Η τσαρική Ρωσία κατείχε την πρώτη θέση στην Ευρώπη και βρισκόταν στο επίπεδο των πιο καθυστερημένων αποικιακών χωρών.

Τις βασικές αρχές και κατευθύνσεις της στεγαστικής πολιτικής του Κομμουνιστικού Κόμματος επεξεργάστηκε ο Β. Ι. Λένιν πριν τη νίκη της Επανάστασης.

«Μόνο η εξάλειψη της ατομικής ιδιοκτησίας γης – υπογράμμιζε ο Λένιν – και η οικοδόμηση φτηνών και υγιεινών κατοικιών μπορεί να λύσει το ζήτημα της στέγης»[vi], ότι «το προλεταριακό κράτος χρειάζεται να εγκαταστήσει με τη βία μια φτωχή οικογένεια στο σπίτι κάποιου πλουσίου»[vii] και ότι οι εργαζόμενοι «μπορούν και πρέπει να αναλάβουν οι ίδιοι τη δίκαιη, αυστηρότατα ρυθμισμένη, οργανωμένη κατανομή (…) των σπιτιών (…) προς το συμφέρον της φτωχολογιάς»[viii].

Στην περίοδο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, έγραφε ο Λένιν, «η διάθεση με νοίκι σε ξεχωριστές οικογένειες των κατοικιών που ανήκουν σε όλο το λαό, προϋποθέτει και την είσπραξη αυτού του ενοικίου και έναν ορισμένο έλεγχο και ορισμένη αναλογία στην κατανομή των κατοικιών» και μόνο στον κομμουνισμό «θα μπορεί να παραχωρούνται δωρεάν οι “κατοικίες”, στη χρήση κάθε οικογένειας».

Η ΕΣΣΔ, είχε κινητοποιήσει σημαντικούς πόρους για να αντιμετωπίσει το στεγαστικό πρόβλημα. Γι’ αυτό κάθε χρόνο μεγάλωναν οι πιστώσεις για την κατασκευή κατοικιών. Παρ’ όλα αυτά, ο αριθμός αυτός ήταν πολύ μικρός για να είχε η κάθε οικογένεια ένα δικό της διαμέρισμα.

Το Σύνταγμα της ΕΣΣΔ εξασφάλιζε το δικαίωμα της κατοικίας με χαμηλό ενοίκιο και χαμηλή πληρωμή για τις υπηρεσίες κοινωνικής ωφέλειας. Το ενοίκιο είχε μείνει σταθερό από το 1928 και αποτελούσε μαζί με την πληρωμή για τις υπηρεσίες που πρόσφεραν τα δημοτικά όργανα, κατά μέσο όρο το 3% περίπου του οικογενειακού προϋπολογισμού του εργάτη ή του υπάλληλου.

Η χειραφέτηση της γυναίκας

Ο Οχτώβρης έφερε την απελευθέρωση στις γυναίκες. Με τα διατάγματα για τον πολιτικό γάμο και το διαζύγιο η σοβιετική εξουσία κατάργησε πέρα για πέρα την αισχρή ανισότητα στο οικογενειακό δίκαιο, την ανισότητα σχετικά με το παιδί. Για τους άνδρες και τις γυναίκες καθιερωνόταν ισότητα των πολιτικών και αστικών δικαιωμάτων, ίση πληρωμή για ίση δουλιά, εισαγόταν η κοινωνική ασφάλιση που προέβλεπε άδεια στις έγκυες γυναίκες με διατήρηση του ημερομίσθιου. Η ισότητα των πολιτικών και αστικών δικαιωμάτων της γυναίκας με τον άνδρα κατοχυρώθηκε νομοθετικά και στο Σύνταγμα.

Ανάμεσα στις σημαντικότερες εγγυήσεις της ισοτιμίας της γυναίκας, που κατοχυρώθηκαν στο Σύνταγμα της πρώην ΕΣΣΔ του 1917, ήταν και η παροχή στη γυναίκα ίσων με τον άνδρα δυνατοτήτων στην εργασία, στην αμοιβή και την προώθησή της σε όλη την κλίμακα της παραγωγής.

Το δικαίωμα των λαών της ΕΣΣΔ στην αυτοδιάθεση

Η οκτωβριανή επανάσταση του 1917 εδραίωσε στην επικράτεια της Ρωσικής αυτοκρατορίας το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος. Η Ρωσία μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου προσπάθησε να συνενώσει τα κράτη που κάποτε αποτελούσαν τη ρωσική αυτοκρατορία. Έτσι ο  Λένιν πρότεινε τη δημιουργία της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών στη οποία θα εντάσσονταν: η Ρωσική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία, η Ουκρανική ΣΣΔ, η Λευκορωσική ΣΣΔ και η Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Υπερκαυκασίας (αποτελούμενη από την Γεωργία, την Αρμενία, και το Αζερμπαϊτζάν). Στις παραπάνω Δημοκρατίες οι μπολσεβίκοι είχαν ήδη καταλάβει την εξουσία. Τον Δεκέμβριο του 1922 η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών αποτελούσε πλέον ιστορικό γεγονός. Για το αχανές αυτό κράτος που εκτεινόταν από την Πολωνία μέχρι την Κίνα και από την Σιβηρία μέχρι την Γεωργία στο Σύνταγμα του 1918 ενσωματώθηκε η «Διακήρυξη για τα δικαιώματα των λαών» που προέβλεπε:

α. ισοτιμία και κυριαρχικά δικαιώματα για όλους τους λαούς

β. δικαίωμα για αυτοδιάθεση (μέχρι το σημείο του αποχωρισμού και της δημιουργίας νέου κράτους)

γ. κατάργηση προνομίων και θρησκευτικών περιορισμών

δ. ελεύθερη ανάπτυξη μειονοτήτων και εθνικών ομάδων

Η μεγάλη ανατροπή του ταξικού συσχετισμού δύναμης στις καπιταλιστικές χώρες, η απόκρουση του φασισμού

Χωρίς περαιτέρω ανάλυση, μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι το κοινωνικό κράτος της Δυτικής Ευρώπης, το λεγόμενο σκανδιναβικό μοντέλο, το κράτος πρόνοιας, οι παραχωρήσεις στην εργατική τάξη και στους λαούς στις καπιταλιστικές χώρες, δε θα ήταν εφικτά χωρίς το «φόβο» της επέκτασης της Οκτωβριανής Επανάστασης και στον καπιταλιστικό κόσμο.

Και βέβαια χωρίς την ΕΣΣΔ ο φασισμός δε θα είχε νικηθεί, η κρίση του καπιταλισμού που τον γέννησε θα είχε τροφοδοτήσει ακόμα πιο ανεξέλεγκτες και τραγικές εκατόμβες για τους λαούς όλου του κόσμου.


[i] Η ιστορία της ΕΣΣΔ α’ τόμος, Ζαν Ελλενστέιν

[ii] Ίδιο

[iii] Ίδιο

[iv] Ίδιο

[v] Ζητήματα Λενινισμού, Ιωσήφ Στάλιν

[vi] Β. Ι. Λένιν: «Υλικά σχετικά με την αναθεώρηση του Προγράμματος του Κόμματος». «Απαντα», τόμος 32, σελ. 159.

[vii] Β. Ι. Λένιν: «Θα κρατήσουν άραγε οι μπολσεβίκοι την κρατική εξουσία;». «Απαντα», τόμος 34, σελ. 314.

[viii] Β. Ι. Λένιν: «Κράτος και Επανάσταση». «Απαντα», τόμος 33, σελ. 58-59.