Τι ήταν τα Σοβιέτ;

Αν στην Οκτωβριανή Επανάσταση το σύνθημα «Γη, ειρήνη, ψωμί» απαντούσε στο ΤΙ, το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» απαντούσε στο ΠΩΣ. Ολόκληρη η γραμμή των μπολσεβίκων μετά την Φεβρουαριανή Επανάσταση, χώρεσε σε τρεις μόνο λέξεις. Με το σύνθημα αυτό στις σημαίες του, το κόμμα του Λένιν κατάφερε να μετατραπεί από μειοψηφία (και μάλιστα αδύναμη), σε πλειοψηφική δύναμη της ρώσικης επανάστασης και να καθοδηγήσει την επανάσταση του Οκτώβρη με τις κοσμοϊστορικές αλλαγές που έφερε.

Τα Σοβιέτ ήταν εξουσία, προτούν την αναλάβουν τυπικά και επίσημα στις 25 Οκτώβρη του 1917. Από την πρώτη ημέρα της ύπαρξής τους, την 28^η Φλεβάρη του 1917, τα Σοβιέτ αποτελούσαν μορφή εξουσίας της εργατικής τάξης και των αγροτών. Κατά τη διατύπωση του Λένιν αποτελούσαν την ιδιαίτερη έκφραση της «επαναστατικής σημοκρατικής δικτατορίας των εργατών και των αγροτών», στην εκπληκτικά ιδιόμορφη κατάσταση όπου αυτή συμπλέκονταν και συνυπήρχε με την εξουσία των αστών.

Υπήρξαν ως πραγματική εξουσία, με δύναμη που επιβάλλονταν ανά πάσα στιγμή από τον υπαρκτό συσχετισμό δυνάμεων. Ήταν τέτοιος ο συσχετισμός που η πρώτη διαταγή του Σοβιέτ Πετρούπολης, την 1^η Μαρτίου του 1917 αναφέρει ότι οι στρατιώτες μπορούν να υπακούουν στην Προσωρινή Κυβέρνηση, μόνο στο βαθμό που οι διαταγές της δεν έρχονταν σε αντίθεση με το Σοβιέτ.

Τα Σοβιέτ αποτελούσαν την ειδική μορφή της εξουσίας των εργατών και των φτωχών αγροτών έτσι όπως διαμορφώθηκε στη Ρωσία του 1917. Στην πορεία μετεξελίχθηκαν από «μορφή εξουσίας» σε «θεσμό εξουσίας», στη σοβιετική εξουσία της μετεπαναστατικής Ρωσίας. Τα Σοβιέτ από την πρώτη στιγμή, ήταν ο ένας από τους δύο πόλους της δυαδικής εξουσίας. Κόντρα στον πρώτο πόλο, αυτόν της αστικής εξουσίας με τη μορφή της αστικής κυβέρνησης, βρίσκονταν ο δεύτερος, αυτός της εργατικής και αγροτικής εξουσίας. Ακόμη και όταν τα Σοβιέτ βρίσκονταν υπό εσερο-μενσεβίκικο έλεγχο, η σχέση ανάμεσα στους δύο πόλους της εξουσίας δεν έπαυε να είναι ανταγωνιστική.

Το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» συμπύκνωνε όλη τη γραμμή των μπολσεβίκων γιατί υπενθύμιζε ότι η αιτία της κρίσης και της καταστροφής που πλανιέται πάνω από τη Ρωσία είναι το «αφύσικο» μοίρασμα της εξουσίας ανάμεσα στην Προσωρινή Κυβέρνηση και τα Σοβιέτ. Ο Λένιν θεωρούσε ότι αυτή η «δυαδική εξουσία» δεν μπορεί να υπάρχει επί μακρόν:

Τι είναι το Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών; Η ταξική του σημασία βρίσκεται στο ότι αποτελεί άμεση εξουσία… Ο ρόλος των Σοβιέτ, η σημασία μιας τέτοια δικτατορίας, ειναι η οργανωμένη βία ενάντια στην αντεπανάσταση, η περιφρούρηση των κατακτήσεων της επανάστασης προς το συμφέρον της πλειοψηφίας και με στήριγμα την πλειοψηφία. Δεν μπορεί να υπάρχει δυαδική εξουσία σε ένα κράτος.

Σε κάθε στιγμή της πολιτικής πάλης, ο Λένιν επιμένει ότι το κρίσιμο ζήτημα που χωρίζει τους μπολσεβίκους από τις αστικές δυνάμεις είναι το τι είναι το Σοβιέτ.

Το Σοβιέτ των εργατών βουλευτών δεν είναι επαγγελματική οργάνωση, όπως το θέλει η αστική τάξη. Ο λαός το βλέπει διαφορετικά και πιο σωστά: το βλέπει σαν εξουσία.

Το τι είναι τα Σοβιέτ όμως χώριζαν τους μπολσεβίκους και από τις μικροαστικές ηγεσίες των Σοβιέτ. Ο Λένιν κάνοντας κριτική στους εσέρους και στους μενσεβίκους, στο Πρώτο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ, ξεκινά από αυτό ακριβώς το σημείο:

Το πρώτο και βασικό ζήτημα που μπαίνει μπροστά μας είναι τι είναι αυτά τα Σοβιέτ που συνήλθαν τώρα σε Πανρωσικό συνέδριο… Γιατί είναι παράξενο να μιλάς για επαναστατική δημοκρατία μπροστά στο Πανρωσικό συνέδριο των Σοβιέτ και να κρύβεις το χαρακτήρα αυτού του θεσμού, την ταξική του σύνθεση, το ρόλο του στην επανάσταση, να μη λες ούτε λέξη γι’ αυτό και ταυτόχρονα να έχεις την αξίωση να λέγεσαι δημοκράτης… Του κάκου νομίζουν ότι το ζήτημα αυτό είναι θεωρητικό, πως μπορεί τάχα αυτό το ζήτημα να παρακαμφθεί, του κάκου επικαλούνται το γεγονός ότι σήμερα θεσμοί ακριβώς αυτού ή εκείνου του είδους συνυπάρχουν με τα Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών. Μάλιστα, συνυπάρχουν. Μα αυτό ακριβώς γεννάει αναρίθμητες παρανοήσεις, συγκρούσεις και προστριβές.

Οι μπολσεβίκοι διαχωρίζονται από τους μενσεβίκους και τους εσέρους καθώς οι δεύτεροι φλυαρούν για την «επαναστατική δημοκρατία» αλλά δεν βλέπουν τα Σοβιέτ ως εξουσία. Τα βλέπουν ως δύναμη ελέγχου και πίεσης στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Για τον Λένιν τα Σοβιέτ έχουν επιβληθεί ως την ανώτερη μορφή εξουσίας που μπορεί να υπάρξει στη Ρώσικη Επανάσταση, ο δε στόχος των μπολσεβίκων είναι να πάρουν τα Σοβιέτ την εξουσία, τερματίζοντας την «κατ’ εξαίρεση» κατάσταση της δυαδικής εξουσίας.

…Το να καταλάβει την εξουσία μια ομάδα είναι ακόμη λίγο. Η ρώσικη επανάσταση ανέβηκε πιο ψηλά: άλλη εξουσία εκτός απο το Σοβιέτ δεν μπορεί να υπάρξει, και αυτό φοβάται η αστική τάξη. Όσο δεν θα έχουν πάρει τα Σοβιέτ την εξουσία, εμείς δεν πρόκειται να την πάρουμε.

Το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» σήμαινε για τους μπολσεβίκους ότι η εξουσία πρέπει να σταματήσει να μοιράζεται ανάμεσα στα συμβούλια των εργατών και αγροτών και στην Προσωρινή Κυβέρνηση των αστών. Θεωρούσαν ότι όπως η Προσωρινή Κυβέρνηση διεκδικεί την εξουσία για λογαριασμό της τάξης την οποία εκπροσωπεί, έτσι και τα Σοβιέτ οφείλουν να διεκδικήσουν την εξουσία για την εργατική τάξη και τη φτωχή αγροτιά.

…Η κυβέρνηση πρέπει να ανατραπεί, αυτό όμως δεν το καταλαβαίνουν όλοι σωστά. Όταν η εξουσία της Προσωρινής κυβέρνησης στηρίζεται στο Σοβιέτ των εργατών και των βουλευτών, δεν είναι δυνατό να την ανατρέψουμε «απλώς». Μπορούμε και πρέπει να την ανατρέψουμε κατακτώντας την πλειοψηφία στα Σοβιέτ. Ή μπροστά, προς την παντοκρατορία των Σοβιέτ των εργατών και στρατιώτων βουλευτών, ή πίσω, προς τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Άλλος δρόμος δεν υπάρχει.

Η σημασία αυτής της τοποθέτησης βρίσκεται στην επιμονή ότι τα Σοβιέτ αποτελούν μορφή εξουσίας. Αποτελούν τον ένα από τους δύο πόλους της δυαδικής εξουσίας (που δεν μπορεί – είναι αφύσικο σε ένα ταξικό κράτος η δυαδική εξουσία να υπάρχει επί μακρόν). Το κεντρικό μήνυμα τωνμπολσεβίκων ήταν ότι η εξουσία δεν μπορεί να μοιραστεί με τους αστούς.

Το πρόβλημα για τους μπολσεβίκους ήταν ότι τα ίδια τα Σοβιέτ δεν δέχονταν να αναλάβουν «όλη την εξουσία». Τα Σοβιέτ θεωρούσαν – υπό την επιρροή εσέρων και μενσεβίκων – ότι η εξουσία ανήκει στην αστική τάξη και στην κυβέρνησή της. Από την άλλη μεριά, οι μπολσεβίκοι θεωρούσαν ότι η ανατροπή της Προσωρινής Κυβέρνησης δεν μπορεί παρά να γίνει κατακτώντας την πλειοψηφία στα Σοβιέτ. Αυτή η πεποίθηση καθοδήγησε την πορεία και τη δράση των μπολσεβίκων από τον Απρίλη μέχρι τον Οκτώβρη.

Το «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» πέρα από την εξαιρετική συμπύκνωση όλης της γραμμής σε τρεις λέξεις, αποτέλεσε και ένα κορυφαίο δείγμα στρατηγικής του κομμουνιστικού κινήματος. Για τους μπολσεβίκους η στρατηγική δεν είχε να κάνει με τους αντικειμενικούς όρους, με την επανάσταση αυτή καθεαυτή. Η στρατηγική αφορούσε τους υποκειμενικούς όρους του κινήματος. Η στρατηγική των μπολσεβίκων δεν ήταν να πάρουν την εξουσία, αλλά να δημιουργήσουν τους υποκειμενικούς όρους για να μπορέσουν να πάρουν την εξουσία. Αυτή η βάση βρίσκεται στην άρνηση των μπολσεβίκων να βιαστούν, να ακολουθήσουν πραξικοπηματικές λογικές, πρόωρες και μειοψηφικές απόπειρες κατάληψης της εξουσίας.

Από τότε μέχρι σήμερα, το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» αλλά και τα Σοβιέτ ως λέξη έχουν δεινοπαθήσει. Κάτω από μια τρέχουσα παραφιλολογία και τρομακτική παρανόηση, τα Σοβιέτ θεωρούνται κάτι σαν τα συνδικάτα ή τα σωματεία. Σαν μια «εργατική συνέλευση» ή «εργατικές επιτροπές». Σαν κάτι που μπορεί να ιδρυθεί με ένα κάλεσμα στους εργαζόμενους και όχι ως προϊόν μιας επαναστατικής κατάστασης. Τα Σοβιέτ ποτέ δεν ήταν απλά «όργανα του κινήματος» ή «μορφή οργάνωσής του». Ήταν κάτι πολύ περισσότερο. Ήταν ο δείκτης ότι η αστική εξουσία είναι σε κρίση και αναγκάζεται να μοιράζεται την εξουσία με τον εχθρό της. Και προφανώς αυτή η δυαδική κατάσταση δεν μπορεί να υπάρχει επί μακρόν. Θα λήξει με τη συντριβή του ενός ή του άλλου από ους δύο αντιπάλους.